بایسته های منبع شناسی سیره نبوی

محوریت سیرۀ نبوی در فرهنگ و تمدن اسلامی، که شامل نقش واسطه‌ای پیامبر(ص) در دریافت آموزه‌های وحیانی و صورت‌بخشی بشری، اجتماعی، و فرهنگی ـ تمدنی به آن است، ایجاب می‌کند که اولاً وجوه مختلف این سیره شناخته شود و ثانیاً اصول انسان‌شناختی، اخلاقی، جامعه‌شناختی و به‌طور کلی، کارکردی آن در فرهنگ و تمدن اسلامی، برای فرهنگ‌سازی و تمدن‌سازی استخراج گردد. این مهم جز با توجه به بایسته‌ها و شناسایی انواع منابع سیرۀ نبوی به دست نخواهد آمد. هدف این نوشتار تبیین بایسته‌های دینی ـ تمدنی منبع‌شناسی سیره (مبتنی بر وجوه مختلف شخصیتی آن حضرت)، شناخت گونه‌های آن، و تبیین نسبتشان با بایسته‌ها با نگاه کل‌نگر و به‌روش تحلیل محتواست. کتاب‌های مهم و شناخته‌شدۀ درباره سیرۀ نبوی شامل سه گونۀ سیره و مغازی، تواریخ عمومی، و تواریخ محلی مکه و مدینه‌اند که از دایرۀ این تحقیق خارج‌اند و در عوض، گونه‌هایی همچون قرآن و کتاب‌های تفسیری، حدیثی، شرح احوال، کتاب‌های فتوح و خراج، و آثار جغرافیایی و کلامی تا قرن هفتم هجری بررسی شده‌اند که در مطالعات سیره‌پژوهی، کمتر مورد توجه بوده‌اند‌ یا اصلاً توجهی به آن‌ها نشده است.